عنوان محصول: پاورپوینت تفسير فرات کوفي
پاورپوینت تفسير فرات کوفي
بخشی از متن پاورپوینت تفسير فرات کوفي :
پاورپوینت تفسير فرات کوفي
تفسیر فُرات کوفی, تفسیری روایی به عربی از ابوالقاسم فرات بن ابراهیم بن فرات کوفی, محدّث و مفسر شیعی (زنده در 307) بود.
فهرست مندرجات
1 - معرفی اجمالی2 - ویژگی تفسیر فرات
3 - روش مولف
4 - توثیق مولف
5 - حیات مولف
6 - اساتید مولف
7 - مذهب مولف
8 - مهجوریت کتاب بین شیعه
9 - خصوصیات تفسیر فرات
10 - پردازش مطالب
11 - مرجع بودن کتاب
12 - دیدگاه دانشمندان
13 - عدم اطلاع رجالیون شیعه از تفسیر فرات
14 - استفاده کنندگان از تفسیر فرات
15 - راویان حدیث از تفسیر فرات
16 - نام فرات در اسناد سید بن طاووس
17 - منبع شناسایی افکار کوفی
18 - فرات از اصحاب امام رضا وامام جواد
19 - مشایخ فرات در روایات تفسیرش
20 - دلایل زیدی بودن فرات
21 - دلایل تضعیف زیدی بودن فرات
22 - تفسیر فرات در برخی جوامع تفسیری شیعی و سنّی
23 - فرات از دیدگاه علامه مجلسی
24 - فرات از دیدگاه مامقانی
25 - نسخه های موجود از تفسیر فرات
26 - روایات تفسیر
27 - نخستین چاپ تفسیر فرات
28 - وضعیت چاپ
29 - ترجمه‌های تفسیر فرات
30 - فهرست منابع
31 - پانویس
32 - منبع
معرفی اجمالی
از آنجا که این تفسیر از کهن‌ترین تفاسیر تاریخ اسلام و بالاخص شیعه می‌باشد, در معرفی این تفسیر, معمولا به قدمت و تقدم آن توجه می‌شود. هم چنین شخصیت مؤلف (ابراهیم بن فرات کوفی) نیز به سبب ذکر در کتب رجالی, بیش از خود کتاب مورد توجه قرار گرفته است چه این که وی, استاد روایات و احادیث بوده و خود نیز شیوخ فراوان روایی دارد. (ر. ک ادامه ی مقاله) این دو علت منجر شده است که ارزش علمی و تفسیری کتاب در هاله‌ای از مهجوریت قرار گیرد, لذا شایسته به نظر می‌رسد که به خود تفسیر بیشتر توجه شود.
[1] عبدالله موحدی نسب, آینه پژوهش, ص33, دائره المعارف شیعه ج,
هر چند که صفحات تاریخ, اطلاع اندکی از سرگذشت مولف و دیدگاه فکری و اعتقادی وی در اختیار دارد و برای تحقیق بیشتر می‌بایست به آثار وی و مهمتر از همه به کتاب تفسیرش, پناه برد!ویژگی تفسیر فرات
فرات این تفسیر را بر اساس ترتیب سوره‌ها تنظیم کرده, اما بر خلاف مفسران متقدم شیعی همچون قمی و عیّاشی
[2] عبداللّه مامقانی, تنقیح المقال فی علم الرجال, ج2, بخش 2, ص3, چاپ سنگی نجف 1349ـ1352.
تنها آیاتی را بر گزیده است که در شأن نزول و تفسیر یا تأویل قریب و بعید آنها, روایتی درباره تعالیم و اعتقادات شیعی از ائمه شیعه علیهم‌السلام یا صحابه و برخی تابعین در دست داشته است.[3] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, ص627ـ672, چاپ محمدکاظم, تهران 1410/1990.
[4] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, چاپ محمدکاظم, ج1, ص14ـ15, تهران 1410/1990.
روش مولف
روش مفسر در نقل اسامی روات و مشایخ حدیثی خود گزیده گویی و اشاره است. در این تفسیر, جز نقل حدیث, کلامی از مؤلف در توضیح آن روایات یا نقد وجود ندارد و نکته و یا تعلیقه‌ای افزوده نشده است.
سرآغاز کتاب با مقدمه‌ای درباره جایگاه اهل بیت علیهم السلام در تفسیر و فضیلت آن شروع می گردد. آن گاه مؤلف روایات تفسیری و تطبیقی و تأویلی را که عمدتاً در باب اهل بیت علیهم السلام است, نقل می کند. بنابراین عمده گزینش این روایات, چه در توضیح و تبین آیات و چه در منطبق کردن آیات به امیرمؤمنان و اهل بیت علیهم السلام , با جهت گیری کلامی است, این کتاب مدتی پس از تألیف از حضور در مجامع و کتابخانه‌ها مخفی بود; تا اینکه مرحوم علامه مجلسی به آن دسترسی پیدا می کند و روایات وی را در کتاب خود بحارالانوار نقل می کند.
توثیق مولف
رجالیون متقدم شیعه همچون کَشّی و نَجاشی و شیخ طوسی, و متأخرانی چون ابن داوود و علامه حلّی و محمد بن علی اردبیلی, در باره ابوالقاسم فرات هیچ اطلاعی نداده‌اند.
[5] امین, اعیان الشیعه, ج8, ص396.
[6] خوئی, معجم الرجال الشیعه, ج13, ص252 253.
[7] عباس قمی, فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه, ج1, ص349, تهران (1327 ش).
[8] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی, طبقات اعلام الشیعه: نوابغ الرُّواه فی رابعه المئات, ج1, ص216, چاپ علی نقی منزوی, بیروت 1390/ 1971.
با وجود این, از زیدیه ابوعبداللّه علوی شجری (متوفی 445) به واسطه محمد بن حسن بن احمدبن ولید, از مشایخ صدوق, در کتاب فضل زیاره الحسین,
[9] محمدبن حسن طوسی, تهذیب الاحکام, ج1, ص49, چاپ حسن موسوی خرسان, بیروت 1410/ 1981.
[10] محمدبن حسن طوسی, تهذیب الاحکام, ج1, ص64, چاپ حسن موسوی خرسان, بیروت 1410/ 1981.
[11] محمدبن حسن طوسی, تهذیب الاحکام, ج1, ص68, چاپ حسن موسوی خرسان, بیروت 1410/ 1981.
[12] محمدبن حسن طوسی, تهذیب الاحکام, ج1, ص74, چاپ حسن موسوی خرسان, بیروت 1410/ 1981.
[13] محمدبن حسن طوسی, تهذیب الاحکام, ج1, ص77ـ 78, چاپ حسن موسوی خرسان, بیروت 1410/ 1981.
از اهل سنّت عبیداللّه بن عبداللّه حسکانی در شواهد التنزیل (جاهای متعدد) از تفسیر او نقل کرده‌اند.[14] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی, الذریعه الی تصانیف الشیعه, ج4, ص299, چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی, بیروت 1403/1983.
[15] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, چاپ محمدکاظم, ج1, ص21ـ22, تهران 1410/1990.
حتی محدّثانی چون حسن بن محمدبن سعید هاشمی و علی بن بابویه قمی از پاورپوینت تفسير فرات کوفي برای شیخ صدوق روایت کرده‌اند.
[16] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی, الذریعه الی تصانیف الشیعه, ج4, ص299, چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی, بیروت 1403/1983.
[17] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, چاپ محمدکاظم, ج1, ص40ـ41, تهران 1410/1990.
[18] عبداللّه موحدی محب, (نگاهی به پاورپوینت تفسير فرات کوفي), ج1, ص36, آینه پژوهش, سال 10, ش 6 (بهمن ـ اسفند 1378).
نام وی در اسناد برخی روایات سید بن طاووس نیز آمده است.
[19] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, مقدمه, ص4,چاپ محمدعلی غروی اوردبادی, نجف 1354, چاپ افست قم.
[20] عبداللّه موحدی محب, (نگاهی به پاورپوینت تفسير فرات کوفي), ج1, ص36, آینه پژوهش, سال 10, ش 6 (بهمن ـ اسفند 1378).
اگرچه تفسیر فرات در برخی جوامع تفسیری شیعی و سنّی پس از خود حضوری کمرنگ داشته و نام فرات در کتب تراجم و رجال کهن شیعی نیامده است, از قرن چهارم به بعد محدّثانی چون محمدبن حسن حرّ عاملی
[21] حرّ عاملی, وسائل الشیعه, ج3, ص159.
و مجلسی[22] مجلسی, بحارالانوار, ج1, ص37.
وی و تفسیرش را معتمَد دانسته و از آن روایت کرده‌اند.در آثار کسانی چون قاضی سعید قمی, مشهدی قمی صاحب تفسیر کنزالدقائق, مولی ابوالحسن شریف صاحب تفسیر مرآت الانوار, و فیض کاشانی نیز نشانه‌های رجوع به تفسیر فرات وجود دارد.
[23] عبداللّه موحدی محب, (نگاهی به پاورپوینت تفسير فرات کوفي), ج1, ص36, آینه پژوهش, سال 10, ش 6 (بهمن ـ اسفند 1378).
مجلسی در بحارالانوار
[24] مجلسی, بحارالانوار, ج1, ص37.
او را به دلیل هماهنگی روایاتش با احادیث معتبر امامیه, موثق دانسته است, مامقانی[25] عبداللّه مامقانی, تنقیح المقال فی علم الرجال, ج2, بخش 2, ص3, چاپ سنگی نجف 1349ـ1352.
نیز پس از اشاره به این سخن مجلسی و دیگران, فرات را امامی و روایات وی را در بالاترین درجه حُسن دانسته است, خوانساری[26] محمدباقر موسوی خوانساری, روضات الجنات فی احوال العلما والسّادات, ج5, ص354.
هم سخنی به همین مضمون آورده است.نسخه‌های موجود از تفسیر فرات, به روایت ابوالخیر مقدادبن علی حجازی از ابوالقاسم عبدالرحمان علوی از فرات است.
مقدمه این تفسیر نوشته فرات نیست و عبارت (الشیخ الفاضل استاد المحدثین فی زمانه) که ابوالقاسم علوی درباره مؤلف کتاب گفته است, جایگاه علمی فرات را در زمان خودش نشان می‌دهد.
[27] تفسیر فرات بکائی, ج6, ص2391.
[28] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, چاپ محمدکاظم, ج1, ص19ـ22, تهران 1410/1990.
, در نسخه خطی مدرسه فیضیه قم, راوی تفسیر پدر شیخ صدوق معرفی شده که سهو می‌نماید.حیات مولف
با اینهمه, نسبتِ کوفی او, اسامی مشایخ و شاگردان او و محتوای تفسیر موجودش مهمترین منبع برای تعیین حدود زمانی زندگیش و پی بردن به روش و دیدگاههای تفسیری وی است.
برخی متأخران, با توجه به ختم روایات این تفسیر به امام رضا علیه‌السلام, فرات را در شمار اصحاب آن حضرت, یا امام جواد و گاه امام هادی علیهماالسلام دانسته‌اند.
[29] امین, اعیان الشیعه, ج8, ص396.
[30] حسن صدر, تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام, ج1, ص332, (بغداد 1370), چاپ افست تهران (بی تا).
[31] مسلم داوری, اصول علم الرجال, ج1, ص289, قم 1416.
اما سند برخی از روایات این تفسیر به کسانی باز می‌گردد که یکصد سال پس از وفات ایشان درگذشته‌اندر و خود فرات نیز در اوایل قرن چهارم (307) زنده بوده است, با توجه به اسناد روایات این تفسیر, فرات باید از علمای نیمه دوم قرن سوم و اوایل قرن چهارم باشد.
اساتید مولف
برخی مشایخ فرات در روایات تفسیرش عبارت‌اند از: حسین بن سعید کوفی اهوازی (متوفی 250) از اصحاب امام رضا و امام جواد و امام هادی علیهم‌السلام, جعفر بن محمدبن مالک فزاری (متوفی 300) و عبیدبن کثیر عامری (متوفی 294).
[32] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, چاپ محمدکاظم, ج1, ص25ـ40, تهران 1410/1990.
مذهب مولف
در باره زیدی یا عامی بودنِ برخی از این مشایخ سخن رفته است, از جمله درباره فضل بن یوسف قصبانی,
[33] محمدبن حسن طوسی, تهذیب الاحکام, ج1, ص59, حدیث 166, چاپ حسن موسوی خرسان, بیروت 1410/ 1981.
محمدبن منصور مرادی, محدّث زیدی نیمه اول قرن سوم و حسین بن حکم حِبَری (متوفی 286) صاحب تفسیر حبری[34] حسین بن حکم حبری, تفسیر الحبری, ص36ـ 38, چاپ محمدرضا حسینی, بیروت 1408/1987.
[35] حسین بن حکم حبری, تفسیر الحبری, ص209ـ211, چاپ محمدرضا حسینی, بیروت 1408/1987.
برخی با توجه به همین اسانید زیدی, و نیز عدم تصریح فرات به دوازده امام علیهم‌السلام و وجود روایتی از زیدبن علی در اختصاص عصمت به پنج تن آل عبا در این تفسیر, احتمال داده‌اند که فرات هنگام نوشتن تفسیر زیدی بوده است.
[36] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, چاپ محمدکاظم, ج1, ص11, تهران 1410/1990.
روایات فرات از صادقین و امام رضا علیهم‌السلام
[37] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, ج1, ص11, حدیث ش 384, چاپ محمدکاظم, تهران 1410/1990.
[38] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, ج1, ص11, حدیث ش 385, چاپ محمدکاظم, تهران 1410/1990.
[39] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, ج1, ص11, حدیث ش 601, چاپ محمدکاظم, تهران 1410/1990.
[40] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, ج1, ص11, حدیث ش 604, چاپ محمدکاظم, تهران 1410/1990.
و وجود روایات متعدد دالّ بر خروج قائم یا مهدی عجّل اللّه تعالی فرجه الشریف[41] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, چاپ محمدکاظم, ج1, ص11, حدیث ش 48, تهران 1410/1990.
[42] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, چاپ محمدکاظم, ج1, ص11, حدیث ش249, تهران 1410/1990.
[43] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, چاپ محمدکاظم, ج1, ص11, حدیث ش607, تهران 1410/1990.
[44] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, چاپ محمدکاظم, ج1, ص11, ش627, تهران 1410/1990.
[45] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, چاپ محمدکاظم, ج1, ص11, حدیث ش747, تهران 1410/1990.
و نیز روایاتی درباره سرچشمه نورانی ائمه علیهم‌السلام ــ که بر خلاف دیدگاههای زیدیه در این باره است ــ احتمال زیدی بودن فرات را ضعیف می‌کند؛ در عین حال گرایش فرات را به اعتقادات زیدیه نمی‌توان از نظر دور داشت.[46] عبداللّه موحدی محب, (نگاهی به پاورپوینت تفسير فرات کوفي), ج1, ص38ـ40, آینه پژوهش, سال 10, ش 6 (بهمن ـ اسفند 1378).
مهجوریت کتاب بین شیعه
برخی همین مسلک خاص اعتقادی مصنف- و یا حداقل اعتنا و اهتمام وی به نقل این گونه از اخبار- را دلیل مهجوریت (کتاب) بر شمرده‌اند, چه اینکه (امامیه) و (اهل سنت) از این گونه اقوال به شدت پرهیز دارند. گذشته از این, آرا و اقوال (زیدیه) در جهان اسلام به اندک طرفداری و پیروی دچار شده است. (ابو القاسم فرات بن ابراهیم بن فرات کوفی, المقدمه, ص11)
[47] تفسیر فرات الکوفی, فرات کوفی ابوالقاسم فرات بن ابراهیم, سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی, تهران, 1410 ق, چاپ اول, تحقیق:محمد کاظم محمودی, ج 1, ص 11
اندکی شرح حال و روایات مولف در میان امامیه, با کثرت اخبار وی در کتابهای (زیدیه) جبران شده است و به وفور در مجامع روایی آنها از (ابو القاسم فرات بن ابراهیم بن فرات کوفی) ذکری به میان آمده است. همانند کتاب (نسمات الاسحار) که فرهنگ رجالی زیدیه است و یا در کتاب (فضل زیاره الحسین) تالیف ابو عبدالله علوی شجری زیدی کوفی (متوفی به سال 445 ق).
[48] تفسیر فرات الکوفی, فرات کوفی ابوالقاسم فرات بن ابراهیم, سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی, تهران, 1410 ق, چاپ اول, تحقیق:محمد کاظم محمودی, ج 1, ص 12
جز این نظریه, وجود روایات ابو القاسم فرات بن ابراهیم بن فرات کوفی در کتابهای معتبر امامیه, برخی را متقاعد کرده است که وی امامی مسلک بوده و یا حداقل در برهه‌ای از زندگی اش امامی و زیدی بوده است.
خصوصیات تفسیر فرات
فرات این تفسیر را بر اساس ترتیب سوره ها تنظیم کرده, اما بر خلاف مفسران متقدم شیعی همچون قمی و عیّاشی
[49] عبداللّه مامقانی, تنقیح المقال فی علم الرجال, ج2, بخش 2, ص3, چاپ سنگی نجف 1349ـ1352.
تنها آیاتی را بر گزیده است که در شأن نزول و تفسیر یا تأویل قریب و بعید آنها, روایتی در باره تعالیم و اعتقادات شیعی از ائمه شیعه علیهم‌السلام یا صحابه و برخی تابعین در دست داشته است.[50] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, فهرست, ص 627ـ672, چاپ محمدکاظم, تهران 1410/1990.
[51] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, ج1, ص14ـ15, چاپ محمدکاظم, تهران 1410/1990.
پردازش مطالب
تفسیر, با مقدمه ی کوتاهی آغاز می‌شود سپس با جمله ی (اما بعد هذا تفسیر آیات القرآن مروی عن الائمه علیهم السلام) به 9 روایت در معرفی قرآن می‌پردازد. طبق ترقیم مصحح محترم کتاب, تفسیر فرات دارای 777 روایت می‌باشد. کتاب (با اندکی آشفتگی) به ترتیب فعلی سوره‌ها تنظیم شده است, بدون اینکه در تفسیر آیات ترتیبی رعایت شده باشد. برخی از سوره‌ها هم تفسیر نشده‌اند: الدخان, التغابن, نوح, المزمل, الانفطار, البروج, الطارق, الاعلی, العلق, القارعه, الهمزه, الفیل, قریش, الماعون و المسد. اکثر روایات نقل شده در تفسیر, ناظر به مقام والای اهلبیت علیهم‌السّلام می‌باشد و در این میان, ( ولایت حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السّلام ) بیش از دیگران مورد توجه قرار گرفته است. البته این اهتمام بیشتر به پنج تن آل عبا منعطف است و با توجه به گرایش احتمالی مولف به زیدیه, تا امام سجاد علیه‌السّلام نیز کاملا مشهود است ولی در مورد سایر امامان علیهم‌السّلام حجم روایات بسیار اندک می‌نماید.
مرجع بودن کتاب
این تفسیر به علل پیشگفته, کمتر در مجامع روایی و تفسیری امامیه مطرح بوده است. تا قبل از مرحوم مجلسی در کتاب بحار الانوار, چندان اعتنایی به این تفسیر نبود. ابو القاسم, عبید الله بن عبدالله بن احمد حسکانی معروف به حاکم حسکانی و مولف کتاب (شواهد التنزیل) تنها کسی است که فراوان از تفسیر فرات نقل می‌کند.
غیر از مرحوم مجلسی, شیخ حر عاملی در (وسایل الشیعه), شیخ صدوق در (علل الشرایع) و (عیون اخبار الرضا) و (فضایل الاشهر الثلاثه) و (کمال الدین (یا اکمال الدین)) و (معانی الاخبار), سید عبد الکریم بن طاووس در (فرحه الغری), قطب الدین راوندی در ( قصص الانبیا ) و سید بن طاووس در (مهج الدعوات) و (الیقین) از ابو القاسم فرات بن ابراهیم بن فرات کوفی و یا تفسیرش نقل می‌کنند.
کتاب را ابو الخیر, مقداد بن علی حجازی مدنی از ابو القاسم, عبد الرحمن بن محمد بن عبد الرحمن حسینی (یا حسنی) از فرات نقل کرده است.
[52] تفسیر فرات الکوفی, فرات کوفی ابوالقاسم فرات بن ابراهیم, سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی, تهران, 1410 ق, چاپ اول, تحقیق:محمد کاظم محمودی, ج 1, ص621 و 46
مشکل حذف اسانید کتاب و ذکر آن در برخی نسخ, از معضلات تصحیح آن به شمار می‌رود, به حدی که می‌بایست دو کتاب به نام تفسیر فرات پنداشت, یکی اصل کتاب با اسانید و راویان و دیگری گزیده‌ای از تفسیر!دیدگاه دانشمندان
علامه مجلسی در بحار الانوار : و تفسیر فرات و ان لم یتعرض الاصحاب لمؤلفه بمدح و لا قدح لکن کون اخباره موافقه لما وصل الینا من الاحادیث المعتبره و حسن الضبط فی نقلها مما یعطی الوثوق بمؤلفه و حسن الظن به و قد روی الصدوق رحمه الله عنه اخبارا بتوسط الحسن بن محمد بن سعید الهاشمی و روی عنه الحاکم ابو القاسم الحسکانی فی شواهد التنزیل و غیره
[53] بحار الأنوار, علامه مجلسی ج,1 ص, 37
عدم اطلاع رجالیون شیعه از تفسیر فرات
رجالیون متقدم شیعه همچون کَشّی و نَجاشی و شیخ طوسی , و متأخرانی چون ابن داوود و علامه حلی و محمد بن علی اردبیلی , در باره ابوالقاسم فرات هیچ اطلاعی نداده اند.
[54] امین, اعیان‌الشیعه, ج8, ص396.
[55] خوئی, معجم رجال الحدیث, ج13, ص252ـ 253.
[56] عباس قمی, فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه, ج1, ص349, تهران (1327 ش).
[57] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی, طبقات اعلام الشیعه: نوابغ الرُّواه فی رابعه المئات, ج1, ص216, چاپ علی نقی منزوی, بیروت 1390/ 1971.
استفاده کنندگان از تفسیر فرات
با وجود این, از زیدیه ابوعبداللّه علوی شجری (متوفی 445) به واسطه محمد بن حسن بن احمد بن ولی د, از مشایخ صدوق, در کتاب فضل زیاره الحسین,
[58] محمد بن علی علوی شجری, فضل زیاره الحسین (علیه‌السلام), ج1, ص49, چاپ احمدحسینی, قم 1403.
[59] محمد بن علی علوی شجری, فضل زیاره الحسین (علیه‌السلام), ج1, ص64, چاپ احمدحسینی, قم 1403.
[60] محمد بن علی علوی شجری, فضل زیاره الحسین (علیه‌السلام), ج1, ص68, چاپ احمدحسینی, قم 1403.
[61] محمد بن علی علوی شجری, فضل زیاره الحسین (علیه‌السلام), ج1, ص74, چاپ احمدحسینی, قم 1403.
[62] محمد بن علی علوی شجری, فضل زیاره الحسین (علیه‌السلام), ج1, ص77ـ 78, چاپ احمدحسینی, قم 1403.
از اهل سنّت عبیداللّه بن عبداللّه حسکانی در شواهد التنزیل از تفسیر او نقل کرده اند.[63] محمدمحسن آقابزرگ طهرانی, الذریعه الی تصانیف الشیعه, ج4, ص299, چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی, بیروت 1403/1983.
[64] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, ج1, ص21ـ22, چاپ محمدکاظم, تهران 1410/1990.
راویان حدیث از تفسیر فرات
حتی محدّثانی چون حسن بن محمد بن سعید هاشمی و علی بن بابویه قمی از پاورپوینت تفسير فرات کوفي برای شیخ صدوق روایت کرده اند.
[65] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, ج1, ص21ـ22, چاپ محمدکاظم, تهران 1410/1990.
[66] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, ج1, ص40ـ41, چاپ محمدکاظم, تهران 1410/1990.
[67] عبداللّه موحدی محب, (نگاهی به پاورپوینت تفسير فرات کوفي), ج1, ص36, آینه پژوهش, سال 10, ش 6 (بهمن ـ اسفند 1378).
نام فرات در اسناد سید بن طاووس
در استاد نام وی در اسناد برخی روایات سید بن طاووس نیز آمده است.
[68] فرات بن ابراهیم فرات کوفی, تفسیر فرات الکوفی, مقدمه, ص 4, چاپ محمدعلی غروی اوردبادی, نجف 1354, چاپ افست قم).
[69] عبداللّه موحدی محب, (نگاهی به پاورپوینت تفسير فرات کوفي), ج1, ص36, آینه پژوهش, سال 10, ش 6 (بهمن ـ اسفند 1378).
منبع شناسایی افکار کوفی
با اینهمه, نسبتِ کوفی او, اسامی مشایخ و شاگردان او و محتوای تفسیر موجودش مهمترین منبع برای تعیین حدود زمانی زندگیش و پی بردن به روش و دیدگاههای تفسیری وی است.
فرات از اصحاب امام رضا وامام جواد
برخی متأخران, با توجه به ختم روایات این تفسیر به امام رضا علیه‌السلام, فرات را در شمار اصحاب آن حضرت, یا امام جواد و گاه امام هادی علیهماالسلام دانسته اند.
[70] امین, اعیان‌الشیعه, ج8, ص396.
[71] حسن صدر, تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام, ج1, ص332, (بغداد 1370), چاپ افست تهران.
[72] مسلم داوری, اصول علم الرجال, ج1, ص289, قم 1416.
اما سند برخی از روایات این تفسیر به کسانی باز می‌گردد که یکصد سال پس از وفات ایشان درگذشته اند. خود فرات نیز در اوایل قرن چهارم (307) زنده بوده است. با توجه به اسناد روایات این